Хором хормоор ирэх ухаарал гэгч намайг хумин хумин хүлнэ 

Зад татахсан, залуухан нас руугаа буцахсан 

Олон түмэн олон янз юм даа
Гар хүрэхэд л хагарч мэдэх Гангармаа хүүхний гангар шаазан шиг нь ч байх
Балбаж байхад байж л байдаг Балбар дарханы ган дөш шиг нь ч байх
Өөрийгөө Балбар дарханы дөш мэт байлгаж
Өрөөлийг Гангармаа хүүхний шаазан мэт энхрийлмээр юм уу :)

Олон түмэн олон янз юм даа....

Хүн муулж явна гэнэ намайг 
Далай мэт тэр булингарт чанараа давалгаалчих вий хэмээн болгоомжлов 
Хүн сайлж явна гэнэ намайг
Дусал мэт тэр сүүн чанараа ширгээчихгүй юмсан хэмээн бодлогошров

Төр цэгцэрч, түмэн талбиусаж, эрдэм номт залуусаа "ивэлгэн шимэх" цаг ойр болтугай!

Докторант Ц.Нандинбаатар. Сансар судлалд хүн төрөлхтөн өөр гараг эрхист хүрэхээр өргөн фронтоор шургуу ажиллаж байна. харин бид "морин тэрэгтэйгээ" л байгаа

Лондонд болсон Монгол орны хөгжилд 6-р чуулганд Ц.Нандинбаатар Шведээс ирж оролцсоноос хойш бидний хэлхээ батжиж иржээ.  Мэдээлэл технологиор Японд мэргэшсэн тэрээр сансар судлал руу шунан орж энэ салбарт Монголын хэмээсэн  орон зайг бий болгохсон хэмээн хичээж ирснийг, тэр хичээл зүтгэл нь бэрхшээл саадтай тулж ирснийг нь мэднэ. Цахим Өртөө Холбооны УЗ-н гишүүн тэрээр өдгөө Шведэд докторантурт суралцан, хүсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн судалсаар, ажилласаар. Эл өдрүүдэд АНУ-ын Монтана мужид болж буй сансар судлалын олон улсын хуралд илтгэлээрээ оролцож буй түүнтэй товч цахим хөөрөлдлөө

Сансар судлалтай холбоотой олон улсын хуралд илтгэлээрээ амжилттай оролцлоо. Энэ хурлын талаар дэлгэрүүлж юуны өмнө товч танилцуулахгүй юу?

Institute of Electrical and Electronics Engineers буюу IEEE гээд мэргэжлийн холбооны дэмжлэгийг хүлээж авсан сансарын чиглэлийн олон улсын хурал болох IEEE Aerospace Conference 2018гэдэгт оролцлоо. Академик судалгаа хийж байгаа хүмүүст бол хамгийн ойр сансар судлалын хурлын нэг юм. Мэдээж хэрэг компани, олон улсын сансрын байгууллагууд ч оролцоно. Гол нь IEEE-с албан ёсоор дэмждэг ганцхан сансрын хурал гэдэг нь ач холбогдолтой юм. 3-р сарын 4-нөөс 10-ны хооронд болж байна.

Жил болгон АНУ-ын хамгийн том цанын бааз байрлах BigSky, Montana-д болдогоороо бас онцлогтой. Гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт ирж оролцон, зав зайгаараа цанаар гулгах хүмүүс олонтой. Тэр нөхцөл байдлыг нь ч харгалзаад, илтгэлүүд нь үдээс хойш 16 цагт эхлээд 21.50-д дуусах нь ч байна. Анх удаагаа оролцож байгаа тул, их дотно, дулаан уур амьсгалтай болдог нь таалагдлаа. 16 жил дарааллан оролцож байгаа хүнтэй ч бага сага хууч хөөрлөө. Танай хажууханд байдаг Surrey Space Centre-н хүнтэй ч танилцлаа. Жил болгон 3 охиноо нэг нэгээр нь авчирч байгаа гэсэн хүн ч байна.

Бас сонирхолтой нь, залуу инженерүүдийн илтгэл гээд бага насны хүүхдүүдийн дунд бас хийсэн судалгаагаа танилцуулах боломж олгож байгаа нь их хөөрхөн юм. Сансрын хувцасны тухай судалгаа хийсэн хүүхдүүд байхад, нарны аймгийн талаар, цагаан хэрмийг хиймэл дагуулаас авсан зурагт нь сууриласан судалгаа гэх мэтээр хүүхдүүдэд ирээдүйдээ судалгаа хийх, сонирхолтой болох боломж олгож байгаа нь ч их таалагдаж байна.

Сансар судлалын чиглэл хаашаа явж байгаа вэ? Энэ хурлын явцаас нэг дүр зураг харагддаг байх

Сансрын салбар гэдэг маань өөрөө их өргөн хүрээтэй. Пуужин, хиймэл дагуул хийдэг гээд л ярихад тэр болгон нь дотроо олон янзын хэсгүүдээс бүрдэнэ. Материаллаг талыг нь бүтээж байхад, програм хангамжийг нь бүтээх нэгэн ч байна. Зарим нь тэндээс авах мэдээллийг хэрхэн илүү үр дүнтэй хүлээж авах уу гэх талаар судалж байхад, ямар материалтай бүтээгдэхүүн сансарт ашиглаж болох уу гээд л ярианы чиг хандлага нь маш өргөн хүрээтэй. Нийтдээ 14 чиглэлээр энэ хурал маань зохион байгуулагдаж байна. Ерөнхийд нь хараад байхад, салбар бүрт одоо ид яригдаж байгаа хиймэл тархи болоод робот гэсэн сэдвүүд яах аргагүй түлхүү орж ирж байна. Миний судалгааны сэдэв маань ч, хэрхэн тойрог замд байгаа төхөөрөмжийг ухаалаг тооцоолол хийлгэх үү гэсэн судалгаа байлаа. Илтгэлийн маань нэр "Intelligent Data Processing Using In-Orbit Advanced Algorithms On Heterogeneous System Architecture."

Энэ бүгд нь сансрын салбар бол бусад бүхий л салбарыг нэгтгэсэн том цогц салбар гэдгийг харуулж байгаа хэрэг. Харин сайтар агуулга болгоныг нь, чиг хандлагыг нь ажиглавал, Ангараг гаригийг чиглэсэн том Аянг тойрсон судалгаа их юм уу гэсэн сэтгэгдэл төрж байна. НАСАгаас ч, цаашдын нислэгийн талаархи ярианд Ангараг гаригийн тухай яриа ихээхэн гарч ирсэн. Багаж төхөөрөмжийн тухай илтгэлүүдэд ч Ангараг гаригийн тойрог замтай холбоотой судалгааны ажлууд их танилцуулагдаж байх жишээний. Бид өөр гараг эрхэст хүрэхэд бодитойгоор анхаарч ирж байна даа гэсэн дүр зураг харагдаж байна.

Тантай би цөөнгүй эилийн өмнө ярилцах үед хиймэл дагуултай байхын ач холбогдлын талаар өгүүлж, Монголын хэмээх хиймэл дагуул хөөргөхсөн гэж ихээхэн хичээж ажиллаж байсан. Харин сүүлийн үед энэ талаар чимээгүй болчихов уу даа. Гэтэл бас Монголд бас хиймэл дагуултай болохоор боллоо гээд хэвлэлийн бага хурал ч хийж байгаа харагдсан. Монголын сансар судлал хаана байна?

Сансрын салбарт Монголчууд оролцоосой гэсэн туйлын хүсэл байсан хэрэг. Сансрын салбарт оролцох нь бидэнд бусад өрсөлдөөнд үлдэх, бусад өрсөлдөөнийг ойлгох түлхүүр болно гэж бодогддог юм. Тиймээс түүний эхлэл болгоод хиймэл дагуулыг Монголдоо хийж бүтээх гэсэн амбицтай яриа нэг хэсэг их ярьж байсан л даа. Анхандаа үл итгэх хүний хувь нь 99,9999% байсан биз ээ. Миний өөрийн хариуцаж байсан Сансар дахь Бидний Мөрөөдөл гээд төсөл маань ерөнхийдөө түр зогссон байгаа. Ямартай ч бид энэ төслөөрөө Японы АЛОС-2 гэдэг хиймэл дагуултай холбоотой тогтоох туршилтыг 2 удаа амжилттай зохион байгуулж, энэ ажил маань ч Япон талын зохион байгуулагчийн судалгааны материалд тэмдэглэгдэн ном болж үлдсэн. Хувиараа зохион байгуулж хийж чадах чадал минь ийм л байсан. Үүнд маань Үндэсний Хөрөнгө Оруулалтын Банк, ТЭСО Корпораци, NTV, Eagle TV, Mongol TV, Үндэсний Телевиз гээд сэтгэлийн дэм өгсөн газрууд олон байгаа. Мөн ШУТИС-ийн харьяа Коосэн, Ахлах сургууль, Монгол Коосэн, 1-р сургууль болоод бас бус дунд сургуулийн гээд олон оюутан, сурагчдыг хамруулж чадсан. Энэ бол маш том үр дүн, том алхам гэж боддог. Харин тэрнээс цааш ахиулахад миний чадал хүрээгүй. Энэ салбарын талаархи улс орны бодлого, эрх зүйн орчин шаардагдах хэсэгт хүрээд тулсан хэрэг.

Миний анхны зорилго бол цаашлаад, энэ хүүхдүүдээрээ хиймэл дагуул бүтээлгэх байсан юм. Энэ яриаг Монголчууд одоогоор ойлгох түвшинд хүрээгүй байна. Мэдэрсэн. Амссан. Тийм болохоор олон таван юм ярих нь утгагүй болно. Энэ байдал Монголын сансар судлал хаана байна вэ гэдгийн хариулт ч бас болох байх.

Бид нар үнэхээр сансар гэдэг юмыг харж байна уу, судалж байна уу л гэсэн асуулт гарч ирнэ. Сансар гээд нөгөө л туннель барьсан, оюутан залуус хөглөрч, караокэ, дуу хуурддаг тэс хэсэгхэн газрыг хараад байна уу, эсвэл сансар гээд бүтэшгүй зүйлийг төсөөлдөг тэр л хэвээрээ байна уу. За эсвэл бүр хатуухан хэлэхэд, жил бүрийн 3-р сарын 22-нд албатай юм шиг хэлэгддэг сансарт Монгол хүн ниссэн өдөр гээд л яригддаг улиг болж буй  ярианууд уу. Бид бодох хэрэгтэй л дээ. Бид нар өргөөд хэлбэл энэ салбарт  “морин тэргээрээ л яваад” байна. Хэрвээ, сансарт ниссэн Монгол хүн байгаа, олон улсын бүртгэлд Мазаалай гээд нэр орсон хиймэл дагуул бүртгэгдсэн гэсэн 2 баримт үгүй бол морин тэргээр явж байна гэхэд ч хэцүү.  Ийм л байна.

Энэ чиглэлээрээ цааш ажиллаж бүтээхэд тань учирч буй бэрхшээл, урам өгч хүчин зүйл юу байна

Энд энэ чиглэлээрээ судалгаа хийх, ажиллахад учирч байгаа бэрхшээл алга даа. Цаг хугацаа алдсан, дээрээс нь миний нас явж байгаа гэх мэтийг үл тооцвол, бэрхшээл бол алга. Хувь хүнийхээ тухайд шүү дээ. Урам өгч байгаа зүйл их байна аа. Судлахыг хүсээд урагшлавал дэмжих багш, хамтрагч нар байна. Монгол хүмүүс биш, Монгол маань дэмжихгүй байна гэдэг нь л хувь хүн биш, Монголоо гэсэн өнцгөөс харахад төрж буй гашуудал байна даа.

хөөрөлдсөн 
Д.Цэрэнбат