ОЮУНЛАГ ОРШИХУЙ цувралын тусгай дугаарын тэмдэглэл – Их найрагчтай өнгөрөөсөн “эгэл”гүй өдрүүд

Британийн Монголчуудын дунд зохиогдож буй “Оюунлаг Оршихуй” уулзалт ярилцлагын 13 оны цувралыг отголуулж, шинэ оноо хамт угтах ажиллагаанд оролцохоор их найрагч, ардын уран зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэн, эхнэр С.Баасан эгч нар бидний урилгыг хүлээн авч хувийн ажилаа хойш тавин зорин зорин ирсэн билээ.

…Өдрийн онгоцноосоо хоцорсон зочидоо оройн онгоцноос тослоо. Бодсоноос их бөхийжээ. “Нуруу өвддөг болсон. Суудлын өвчин” гэв. Царай зүс толигор сайхан. Хэдий өдөржин замын явдалд шовшоргодсон ч, гэрт ирсний дараа цөөнгүй цагаар нутаг орны хууч сонин ярьж, залгуулан шинэ номоо дэлгэн найргийн бяцхан хур буулгалаа.

“Жүжиг энэ тэр бичиж солиорсоор 10-аад жил шүлгийн ном гаргаагүй. Ингээд олон жил тархиндаа зовоосон шүлгүүдээ нэгтгэн “Зовсон сүү” нэртэй номоо хэвлүүллээ” хэмээсэн. Номонд уянгын болоод бодролын шүлгүүд, дууль, жүжгийн зохиолууд нь багтжээ.

Тэрээр шүлгүүдийнхээ санааг хэрхэн олсон, ямар санааг шүлгийнхээ хаана хэрхэн гаргасан зэргээ догдлон ярих. Би дагаад “дуугуй” догдолно.

Эр бор харцага

М.Мөнхзоригт дүүгийнхээ 

Монгол улсын Соёлын Тэргүүний Ажилтан 

цол хүртсэнд зориулан тэрлэлээ

Эр бор харцага нь
Жигүүрэндээ хүчтэй л байна уу даа
Идэр залуу насанд нь
Даанч ажигч үгүй явлаа л билүү дээ
Ай хөөрхий алдрай мину зээ...

...Түүнтэй элдвийг хүүрнэж, ажил хэрэг хамтран хийж суухад энэ дуу санаанд эрхгүй буудаг. Тэр цоглог, эрчтэй, өөртөө итгэлтэй, түүнээс залуу насны цалгисан ааг элч төөнөнө.

Ажаа гэгээний айлдвар

Британийн Монголчууд сар шинээ нэгдсэн байдлаар тэмдэглэдэг болоод 5 дах жилээ угтаж буй. Энэ жилийн золголтын маань өвөрмөц онцлог нь Ажаа Гэгээн Англид саатаж таарсан ерөөлт тохиол.

Шигтгээ: Сан Францискод суугаа Ш.Баатар андын буянаар гэгээнтэнтэй эчнээ танил болсноос(“Цагийг билэгдэгч наран чөлөө” намтар номынх нь Гутгаар бүлгийг Баатар андын хүссэнээр чадан ядан Монголчилж) хойш хоёронтоо нүүр учирч, цөөнгүй жил сэтгэлийн холбоос алдалгүй явсаар энэ оны эхээр 2 сар Оксфордод ном айлдахаар ирэх болсныг нь дуулж гэгээнтэнтэй ойрхон хамтарч ажилладаг Америк дах Монгол Соёлын Төвийн тэргүүн М.Саруул Эрдэнэ андаар дамжуулан уулзах хүсэлтээ хүргэв. Ирснийх нь дараахан Оксфордод суудаг Монголчуудын Холбооны Д.Онолмаагаар дамжуулан амар мэндийг нь эрж Британийн Монголчуудын сар шинийн арга хэмжээнд морилж Монголчуудтайгаа золгон, айлдвар айлтгахын хамт ном хурж өгөхийг хүсэхэд ихэд уриалгахан хүлээн авсан байлаа. Удалгүй элчин зөвлөх Г.Ганболд нарын хамтаар гэгээнтэй биечилэн золгох ялдамд эл тухай тодотгон ярилцаж шийдсэн. Гэгээнтний Британийн Монголчуудын усан могой жилийн сар шинийн золголтод ирэх учрал ийнхүү бүрдсэн ажгуу. 

 Ажаа Гэгээнийг золголтын танхимд орж ирэхүйд элчин сайдын яамны дэд тэргүүн Н.Батаа алд цэнхэр хадаг дэлгэн золгож настангууд, элчин сайдын яамны ажилтнууд удаалав. Элчин зөвлөх Г.Ганболд золголт уулзалтыг нээсний дараа гэгээнтэн айлдвар хэлж ном хурсныг ойлгож тунгаасан хирээрээ буулгахыг хичээлээ.

Буян хүмүүнлэг байх тухай 
Гэгээнтэн “би олон зүйл яриад яахав, Монголд хийж бүтээж буй зүйлийнхээ тухай түлхүү ярина аа” гэж байсан дагуугаа өөрийнхөө тухай эхлээд товчхон танилцуулаад Монголд эх нялхасын эмнэлэгийн дэргэд барьж буй Хүүхдийн цусны бөөм, хавдарыг оношлох эмчлэх төвийг бариулах санаа сэдэл, үйл хэрэг болгохын төлөө ажиллаж буй байдал, учирч буй асуудлуудынхаа талаар ярисан юм.

Шигтгээ: Цөөхөн уулзсан ч Гэгээнтэний айлтгал яриагаас “бурханы ном ёсыг дээдлэн буян үйлдэх бол тэр буян нь хүний наад захын хэрэгцээг хангаж байх нь чухал” гэсэн санааг баримталдаг юм байна хэмээн ойлгож үлдсэн. “Хүмүүс буян үйлдэх гэсэн юм, суврага босгох гэсэн юм хэмээн хэлдэг. Суврага босгох буян л даа. Гэхдээ тэр нь наад захын тусламж дэмжлэг хэрэгтэй хүнд буян болно гэхэд хэцүү. Харин хүн эрүүл байх, эрдэм номтой байхад чиглэсэн эмнэлэг, сургууль зэрэгт хөрөнгө гаргавал тэр нь их буян болно”хэмээн хэд хэдэн удаагийн айлдартаа өгүүлж байсан. Гэгээнтэн Гүмбүм хийдийн хамба болсоор хийдийнхээ дэргэд техник мэргэжлийн сургууль байгуулж лам хар хүмүүст мэргэжил эзэмшүүлэх, улаан загалмайн нийгэмлэгийг үүсгэн ажиллуулж эрүүл ахуйн тусламж үзүүлэх, Төвдийн анагаах ухааны институтийн лам нараар удирдуулсан тосгоны эмнэлэг ажиллуулах, тосгоны хүүхдүүдэд зориулан сургууль байгуулах зэрэг олон хүмүүнлэг ажил санаачилан хийж байсныг түүний намтар номоос уншиж болно.
Тэрээр өдгөө АНУ дах Төвд Монголын Шашин Соёлын Төв дээрээ олон нийтийн ажилууд байнга зохион байгуулж байдаг. Тухайлбал Монгол Соёлын төвтэй хамтран өөр хоорондоо танилцах, хэл соёлоо хадгалж үлдэхэд нь тус болох зорилгоор төв дээрээ Монгол хүүхдүүдийн зуны сургуулийг уламжлал болгосон байдаг зэрэг нь тэрээр буяны ажлыг хэрхэн ойлгож үлгэрлэн хийж байдгийн жишээ. Энэ бүгдээс та гэгээнтэн хэзээнээсээ буян хийхийн нэг хэлбэр хүмүүнлэг үйл байх хэрэгтэй гэдгийг баримтилж ирсэн болохыг анзаарна. 

 Гэгээнтэн “Би олон жилийн турш Төвдийн нутагт суурьшин буй Дээд Монгол угсгааны Монгол хүн” хэмээн яриагаа эхэлсэн. Тэрээр улс төрийн учир шалтгаанаар нутгаасаа гараад 10 гаруй жилийг үдсэний дараа Монгол оронд анх 2006 онд ирэх завшаан тохиосон аж. (Ш.Баатар анд чинхүү сэтгэл тавин хөөцөлдөж гэгээнтнийг Монголд зочилуулах ажлыг бүтээснийг мэдэх юм. Д.Ц) Монголд очоод хөдөөд зорчихдоо “хэлж ярилгүй яваад ороход байгаагаараа дайлдаг, хөдлөөд явахад сүүгээ өргөөд үддэг миний мэдэх Монгол ахуй ёс яг хэвээрээ байгааг хараад сэтгэл минь эрхгүй хөдөлж өөрийн бага нас, өсөж төрсөн нутгаа санагалзаж байлаа” хэмээн гэгээнтэн дурссан. Эндээс түүний өөр улсад бус Монгол оронд л хүмүүнлэг нэгэн буян үйлдэе хэмээсэн санаа нь шулуудсан болов уу

Өөр нэг шалтгаан нь Монголд бурханы шашингаа олон нийтээр эрхэмлэн шүтэх нь хэвээр байгаа ч уг шашиныхаа зүгээс нийгэмдээ хандаж хийх ажил жаал орхигдоо юм болов уу гэдгийг анзаарсан явдал гэж бодогдсон. “Бусад шашиныг та бүхэн мэднэ. Тухай нь Христийн шашин аль ч орны хэл дээр сургааль номоо орчуулан төрөлхи хэлээр нь хүргэхийн сацуу сүмдээ орж ирсэн хүмүүстээ хүрсэн үйлчилгээнүүд сайн хийдэг. Харин Монгол дах бурханы шашины хувьд хийд номын газар нь жаахан өнгө алдсан байдалтай, лам нар нь утга агуулгыг нь сайтар тайлбарлахгүйгээр төвд хэлээр ном хурж байгаа, нийгэмд сүсэгтэнүүддээ хүрсэн буяны ажил бага хийж буй зэрэг нь бусад шашинууд түрэн орж ирэх нэг шалтгаан болж байж магад.” хэмээн гэгээнтэн өгүүлсэн

Нийтдээ 3 сая гаруй доллараар босох энэхүү эмнэлэгийн барилгын ажилд гэгээнтэн одоогоор 350 гаруй мянган АМ доллар хуримтлуулж чаджээ. “Би бол мөнгөтэй баян, бизнес хийдэг хүн биш, бас хүн анагаадаг эмч биш. Харин буян үйлдэхийг зорьж буй хуврага хүн. Энэ төслийнхөө хөрөнгийг найз нөхөд сүсэгтэн шавь нарынхаа дэмээр босгож буй. Монголоос гадна Япон, Сингапур, АНУ-д байдаг найз нар, шавь нар маань их тус болдог. Нэгэнт сайн сэтгэлт хүмүүсийн тодорхой хэмжээний хандивийг авсан тул эмнэлэгийн ажилаа эхлүүлэхээр шийдсэн юм. Одоо газар доорхи давхартайгаа нийлээд 3 давхар баригдаад буй даа. Би ийм юм хийх гэж байгаа гэж ярьнаас ийм юм хийгээд эхэлчихсэн таны тусламж тийшээ шууд орно гээд үзүүлэх юмтай байх нь илүү хүнд үнэмшилтэй тодорхой санагдах тул мөнгө бүрэн босоогүй ч болно гэсэн итгэлээр барилгын ажилыг эхлүүлсэн юм аа” хэмээн өгүүлсэн.

Эмнэлэгийг барьж дуусаад Эх Нялхасын төвд хүлээлгэж өгөх ажээ. Гэгээнтэн энэ яриагаа мөн золголтод хүрэлцэн ирсэн Англи хэлтэй хүмүүст зориулан Англиар товч тайлбарласан. 

Гэгээнтний амьдрал урсгал сөрсөн салхи лугаа адил 

 Гэгээнтний энэхүү ярианы дараа түүний намтар түүхийг товчлон харуулсан 10 орчим минутын баримтад кино үзүүллээ. АНУ дах Ажаа гэгээний Төвд Монголын Шашин Соёлын Төвийн ажилтан М.Саранцэцэг андын ирүүлсэн Англи дээрхи киног Монголоор орчуулан хадаж, Монголд айлчилсан айлчлалын зарим хэсгийг өөр бичлэгээс нэмэн оруулах ажлыг Монголчуудын холбооны Ц.Азхүү анд цаг сэтгэл гарган бүтээсэн нь гэгээнтний сэтгэлд хүрсэн нь анзаарагдсан. Түүний амьдрал өөрийнх нь нэгэнтээ хэлж байсанчилан урсгал сөрсөн салхи лугаа адил болохыг энэ богинохон хэмжээний танилцуулга киноноос ч мэдрэгдэнэ.

Сэтгэлийн амар амгалан эрхэм чухал 

Гэгээнтэн “хүний дотоод сэтгэл амар амгалан байж чадвал биеийн амар амгалан бүрдэнэ. Эрдэм оюунтай, энэрэл нигүүлсэхүйн сэтгэлтэй байснаар хар буруу санах, уцаарлаж цухалдах явдал үгүй болно. Үүний тулд биеийг бүрдүүлэгч ус, гал, шороо, хий гэсэн 4 махбодийн тэнцвэрийг хангах бясалгалууд үйлдэж оюун бодлоо сайн сайханд төвлөрүүлэх муу муухайгаас зайлуулах дасгал хийж байх нь чухал. Та бүхэнд аль нэг шашины бус шинжлэх ухааны нэгэн судлаач хүний хийсэн туршилтын тухай ярьж өгөе. Шилэнд ус хийгээд гадна нь сайн сайхан зүйлсийг илтгэсэн хайр энэрэл, баяр хөөр гэх мэт үгс бичээд хөргөгчинд хийж хөлдөөхөд ус нь тэгш хэмтэй зөв зургаан талт бүхий цасан ширхэгийн хэлбэр үүсгэн хөлдөж байсан бол хараал ерөөл муу муухай үгс бичсэн ус тодорхой хэлбэргүй хайш яайш байдлаар хөлдсөн байна. Энэ туршилтийг цэвэр ус бохирдсон ус дээр хийхэд мөн л цэвэр усны хөлдсөн хэлбэр нь зөв сайхан байхад бохирдсон усных гаж байжээ. Бас нэг анхаарах зүйл хүний биеийн 60 гаран хувь нь ус байдаг гэдгийг шинжлэх ухаан тогтоосон. 
Ингэхээр хүн зөв сайхан зүйлс бодож буруу муухайг өөрөөсөө холдуулах дасгал хийж байвал хүний бие ч цэвэршиж эрүүл саруул урт удаан наслах нөхцөл бүрдэх” тухай тайлбарлаад сэтгэлээ жолоодож сурахтай холбоотой бясалгалын 2 дасгал заалаа.

Дасгал 1: Өглөө сэрэнгүүтээ орноосоо босож явалгүй нуруу эгц суугаад 7 удаа гүн амьсгаа авч гаргана. Амьсгаа авахдаа сайн сайхан зүйлийг бодож хамрын баруун нүхээр орж буйгаар, муу муухай бодол сэтгэл, өвчин зовлон хамрын зүүн нүхээр гадагшилж байна хэмээн төсөөлж гаргана.

Дасгал 2: Гар нүүрээ угааж хувцас хунараа өмссөний дараа нам гүм орчинд шалан дээр нуруу цэх завилж бясалгалын хэлбэрээр гарын алгаа дээш харуулан зөрүүлж гуяан дээрээ байрлуулан 2 эрхий хуруугаа нийлүүлэн сууна. Толгой бага зэрэг тонгойн нүдээ тааваар нь анина. Ингээд дээрхи дасгалтай адилаар сайн сайхан зүйлийг бодож амьсгал авч саар зүйлийг гадагшлуулан төсөөлнө. Энэ дасгалын үед 3 удаа хамрын баруун нүхээр амьсгал авч зүүнээрээ гаргах, 3 удаа зүүн хамрын нүхээр авч баруунаараа гаргах, 3 удаа хоёр нүхээр зэрэг авч гаргах байдлаар 9 удаа, түүнийгээ дахин давтах байдлаар нийт 20-30 минут хийх юм.

“Эдгээр дасгалуудыг ёсоор нь хийгээд заншвал бие эрүүл, ухаан саруул байснаар наад зах нь эм тариа гэхээ болино. Архи тамхи, янз бүрийн мансууруулах зүйлс сэтгэлийг хормын төдий л хөөргөдөг, дараа нь илрэх хор уршиг нь их байдаг бол ингэж дасгал хийснээр байнгын баяр баясгалантай эрүүл саруул байх нөхцөл бүрдэх юм шүү”хэмээн айлдсан билээ.

Учрыг ухаж Утгыг ойлгож шүтвээс зохилтой 

Залгуулан гэгээнтэн ирж буй могой жилдээ бие сэтгэл эрүүл саруул, барцадгүй мэнд, эрдэм ном, эд баялагаар элбэг дэлбэг байхын ерөөл болгож ном хурлаа. Ном хурахынхаа өмнө гэгээнтэн унших номынхоо утга учрыг нэг бүрчилэн тайлбарлаж тарни унших бүр 7 удаа дагаж давтаж хэлэхийг хүссэн.

Шигтгээ. АНУ-д суугаа Монголчууд маань Ажаа гэгээнтэй ойр дотно байж гэгээнтэй хамтран олон нийтэд чиглэсэн буяны үйлс хийж байдгийн нэгэн баримт нь М. Дэлгэрцогт, Батнайрамдал, Ш. Сонинбаяр, Б. Эрдэнэбат, М. Саруул-Эрдэнэ нарын хамтран бүтээсэн Тарнийн учир Маанийн утга нэртэй товч тайлбар ном. Энэхүү номонд Ажаа гэгээний сар шинийн золголт дээр тайлбарлан хэлсэн маанийн утгын хэсгүүд орсон тул Саруул-Эрдэнэ андаас номын эхийг цахим хэлбэрээр авч эмхлэн боловсруулагч андуудын зөвшөөрсөн дагуу энд орууллаа. 

 МААНИЙН УТГА 

УМ МА НИ БАД МЭ ХУМ . 

Эхний УМ үсэг нь сүсэгтэн хүн өөрийн бие, хэл, сэтгэлийг ариусгаж, Бурханы лагшин, зарлиг таалалд хувирахыг илэрхийлдэг.

МА НИ гэдэг нь “эрдэнэ” гэсэн утгатай, аргын талыг илэрхийлнэ. Энэ нь гэгээрлийг олох бодь сэтгэл, хайр энэрэл, нигүүлсэх сэтгэл юм. Ядуурлаас аврах эрдэнэ шиг л гэгээрлийн бодь сэтгэл нь бэрхшээлийг гэтэлгэж амгаланг авчрах увидастай.

БАД МЭ гэдэг нь “бадамлянхуа” цэцгийг илэрхийлж, билиг ухааныг бэлэгддэг. Бадамлянхуа нь шаварт ургадаг боловч бузар бус байдаг. Үүнтэй адил бид билиг ухааны хүчээр юмс үзэгдэл мөнх бусыг таньж, хоосон чанарыг ойлгож авдаг.

ХУМ үсэг нь салшгүйг илэрхийлдэг. Арга билигийн салшгүйн чанар юм. Цаглашгүй, хөдлөшгүй ямар ч юм түүнд саад болдоггүй гэсэн утгатай.

Ингээд УМ МА НИ БАД МЭ ХУМ гэсэн зургаан үсэг нь арга ба билигийн салшгүй нэгдэл хэмээх зам мөрийг сайтар мэдсэнээр таны ариун бус бие, хэл, сэтгэл чинь Бурханы ариун лагшин, зарлиг, таалал болж хувирна гэсэн утгатай юм.

БУРХАН БАГШИЙН МӨРГӨЛ, ТАРНИ 

Тавхай түгжий шагжа ригтүн шин
Шанжий митүв дүджий бүнжон ба
Сэржий лхүмбүү да вүр жидвий гү
Шагжаа зову дэ ла чанцал ло 

Дадъяа та ум мүни мүни маха мүни шагжа мүни еэ суухаа

Мэргэн аргат нигүүлсэлээр Шагжагийн язгуурт мэндэлсэн бөгөөд
Мятарш үгүй чин зоригоор шумнасын өнгийг мөхөөн сөнөөж
Мянган наран бадарсан алтан сүмэр уул мэт жавхлант лагшинт
Манлайлан удирдагч Шагжагийн эрхэм тэгүүнээ мөргөмүү

Санасан үйлээ бодоод бурхан багшдаа хүж бариад залбирч болно.

МАНЗУШИРИ БУРХАНЫ ЗҮРХЭН ТАРНИ
Шонү чалүг чанва ву
Иший донмэ равдү жан
Жигдэн сүмжий мүнсэл ва
Жамбы янла чанцал ло
Ум ара база нади, ум ара база нади, ум ара база нади

Идэр залуугийн хав байдлыг хадгалсан
Илэрхийеэ бэлгэ билгийн зулыг бадруулагч
Энэ гурван ертөнцийн харанхуйг арилгагч
Эгшиг яруу Манзуширдаа мөргөмүү
Ум ара база нади

Өдөрт гурван удаа уншиж залбирна. Манзушири бурханы зүрхэн тарнийг оюун ухааныг сайжруулах, билгийн мэлмийг нээх, эрдэм ном сурахын төлөөд уншдаг.

ОЧИРВААНЬ БУРХАНЫ ТАРНИ
Жанло жанжи найчог дамба на
Санаг риг аг гүнжи дагву дэ
Лэгдэн гэгжи цогнам жомзадва
Жомдан доржи зинла чанцал ло
Ум базар вани хум пад, Ум базар вани хум пад, Ум базар вани хум пад

Очирваань бурханы тарни уншсанаар аливаа саад бэрхшээлийг арилгах, хэрүүл тэмцлийг дарах, ажил үйлсийг даатгаж уншина.

МЭГЗЭМ

Мигмэд зэви дэрчин Жанрайсиг
Димэд чэнбий ван бу жанбий ян
Дүд вүн малүй жомзад санвий даг
Ганжан хайвий зүг жан Зонхава
Ловсан дагвий шавла солваан дэв

Хэмжиш үгүй нигүүлслийн хүү сан Арьяабал бурхан
Хир үгүй айлдлын эрхэт Манзушри бурхан
Хорлолт шимнусын омгийг хоцроол үгүй дарагч Очирваань бурхан
Хүйтэн цаст орны мэргэдийн оройн чимэг Богд Зонхава
Хамгийг айлдагч Лувсандагвын өлмийд залбирлыг талбимуй.

Мэгзэм уншсанаар энэ нас болон эцэс хойтын төрөлдөө элдэв гай барцад түйтгэрээс хол эрүүл энх амгалан, өвчин зовлон үгүй, оюун ухаан хурц, нинжин сэтгэлийг төрүүлэх болно.

САНДҮЙНЖҮДИЙН ХУРААНГУЙ

Дүйва санва лайжүн ва
Дэвшин шигва гүнжий сан
Доржээ нямбуу дүваа еэ
Дэнид жомдаан шадүв сол

Машид нууцлан хураангуйлснаас сайтар гарсан 
Манлайлан заларсан Бурхан бүхний нууц
Магад нууцалсан очирын зүрхний хураангуйг
Машид тодруулан бурхан багш номлон соёрхоо.

Сандүйнжүдийн хураангуйг осол түйтгэрээс сэргийлэхэд уншина. Энэ номыг олонтоо уншсан хүний салхин доогуур нь гарахад л ариусдаг гэдэг. Унаа тэрэг барих, аян замд гарах хүмүүс уншиж явахад саадгүй, өлзийтэй.

Нялх хүүхэд хөлсөж уйлахад Сосорбарамын тарнийг уншина. 

Ум мааний даарий базар ни маха барай ди сайры, ум хум пад пад суухаа 

Тарнийг уншихаасаа өмнө жижиг аяганд ус хийгээд хүүхдийнхээ сүүдэрт тавиад тарнийг 3-7 удаа уншина. Дараа нь усаа хүүхдийн толгой дээгүүр нар зөв 3, нар буруу 3 эргүүлнэ. Гадаа гаргаад усаа салхины уруу доогуурхан цацна. Ингэхдээ муу юм зайлаг гэж бодно.

Цагаан хэл амнаас сэргийлэхэд Цагаан шүхэртийн тарни унших сайн. 

Ума сарва тата гада ишниха сидда бадри хум пад. Хум мама хумни суухаа

Бие өвдөхөд: Манал бурханы тарнийг уншина. 8 маналдаа залбираад, доорх тарнийг нь уншаад, эмээ үлээгээд уухад үйлчилгээ нь илүүтэй.

Цанлэг ринчэн сэрсан нян ан мэд
Чойдог ончин манла шагжа түв
Жа чэн монлом ён су зог ва еэ
Дэ вар шигва жадла чанцал ло

Дадъяа та ум биханзи биханзи маха биханзи раза самүд гади суухаа 

Ажил үйлс бүтээх: 
Ийм тарни олон бий. Энэ удаад Ногоон Дарь Эхийн залбирал тарнийг сонгов. Учир нь Ногоон Дарь Эх хүнд хамгийн ойр, хурдан тусалдаг гэдэг.

Жэвзум пагма долма ла чанцал ло
Чанцал долма дари ба му
Дүда раа еэ жиг гүн сэлма
Дүйрүү доном тамжид дэрма
Суухаа игэр жайлаа равдүд
Ум даарий дүд даарий дүүрий суухаа.

Дарьхын тарнийг уншсанаар ажил үйлс, ахуй амьдралыг тэтгэх, үр хүүхэдтэй болох, насыг уртасгах, алс хэтийн хүсэл зорилгыг бүтээн биелүүлнэ.

Ум дари дүдари дүри суха 

Одсэржам бурханы тарнийг уншсанаар од гаригийн аливаа сайн муу нөлөөг арилгах, ажил үйлсийг бүтээнэ.

Ум марзэ мам суха

Гэгээнтнийг ном хурсны дараа морин хуурч О.Одгэрэл, хийлч хүү Э.Баасандорж нар гэгээнтэнд хийгээд хүрэлцэн ирсэн Монголчууддаа зориулж хуур лимбийн эгшгээр мэндчилгээ хүргэлээ.

Улмаар Монголчуудын Холбооноос Ажаа гэгээнд гарын бэлэг гардуулсаны дараа гэгээнтэн хүрэлцэн ирсэн Монголчууддаа адис өгч арвнайлсан идээний дээжээ түгээв.

Ийнхүү Ажаа гэгээнийхээ айлдварыг сонсон, буян хурааж сэтгэлийн амар амгаланг мэдэрсэн Британийн Монголчуудын Усан Могой жилийн сар шинийн золголт дэлгэр сайхан боллоо.

ТАЛАРХАЛ
Санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж, гэгээнтэнд унаагаар үйлчилж энэхүү золголтыг зохион байгуулах гол нөхцлөөр хангаж өгсөн Элчин Сайдын Яамны дэд тэргүүн Н.Батаа, элчин жолооч Батхуяг, атташе С.Уянга болон элчин сайдын яамны хамт олондоо, Ажаа гэгээнтэй байнгын холбоотой байж мэдээллээр ханган, золгохоор ирсэн олонд хүртээсэн гэгээнтний аравнайлсан идээний дээжийг нямбай сайхан бэлдсэн Оксфордын Д.Онолмаадаа, уулзалт золголтын арга хэмжээг зохион байгуулахад тааламжтай зохицох эртний түүхт театрийг олж зохицуулсан Ж.Өнөрмаадаа, Гэгээнтний амьдрал түүхийг үзүүлсэн Англи хэл дээрхи бичил киног Монголчлон буулгаж монтажилсан, гэрэл зурагчнаар ажилласан Ц.Азхүүдээ, Гэгээнтний санаачилгаар байгуулагдсан Энэрэл Нийгүүслэл Оюун Билгийн төвийн цахим хуудсаны танилцуулгын гол мэдээллүүдийг Англи хэлнээ буулгасан Ц.Базаррагчаа, Л.Дуламзул, Ж.Өнөрмаа, Б.Энх-Ундрам нартаа, золголтод ирэх зочдыг урьдчилан бүртгэж, настангууддаа гарын бэлэг түгээсэн Британи дах Монгол Соёлын Төвийн захирал Б.Мартдаа, Зочдыг угтан оруулж, зохион байгуулах ажилд сэтгэл гарган тусалсан Оюутны Холбооны залуусдаа, гэгээнтэн хийгээд хурсан олонд зориулж морин хуурын ая эгшгээр бэлэг барьсан хуурч О.Одгэрэлдээ, лимбэчин Э.Баасандорждоо, золголтод ирсэн зочидод үйлчилсэн З.Отгонбаяртаа, уулзалт золголтын ажиллагааг сурвалжилан бичлэг хийж, гэрэл зурагчнаар ажилласан А.Баярбаясгаландаа, сар шинийн тавгийн идээг бидэнд илгээсэн Монголын Хүүхэд Эмэгтэйчүүд Тулгуур Төвийн тэргүүн Ю.Наранцэцэг танаа, тавгийн идээ болон Британийн Монголчуудад гарын бэлэг авчирч өгсөн ЗА ТВ Студио, Eagle TВ-ийн хамт олонд, мэдээлэл, зөвлөлгөөгөөр ханган ажилласан АНУ-ийн Индиана муж дах Ажаа гэгээнийн удирдан ажиллуулдаг Төвд Монголын Шашин Соёлын төвийн ажилтан М.Саранцэцэгтээ, Тарнийн учир Маанийн утга номын эхийг харамгүй хуваалцсан АНУ дах Монгол Соёлын Төвийн тэргүүн М.Саруул-Эрдэнэдээ, Вашингтонийн Монголчуудын Холбооны Дэлгэрцогтдоо болон нийт хүрэлцэн ирж гэгээнтний айлдварыг сонсон буяны ажилд нь хандив өргөсөн Монголчууд, Монголч түмэндээ чин сэтгэлийн угаас талархаснаа илэрхийлэе. 

Д.Цэрэнбат. Их Британиас 
twitter: @d_tserenbat facebook': 
facebook.com/bataa.tserenbat 
blog: tserenbat.blogspot.com

VII чуулган мэдээ: LondonMN studio presents

VII чуулган мэдээ: LondonMN studio presents

"Монгол орны хөгжилд" VII чуулганы мэдээ

Британийн Монголчуудын зохион байгуулдаг уламжлалт “Монгол орны хөгжилд” VII чуулга уулзалт Мэдлэгт суурилсан хөгжил нэрийн дор Limkokwing University of Creative Technology –ийн байранд 5 сарын 7-нд амжилттай болж өнгөрлөө.
Чуулганыг элчин сайд Б.Алтангэрэл нээж үг хэлэн чуулганы ажиллагаанд амжилт хүссэний дараа Монгол Улсын Засгийн газрын сайд, Хилийн чанадад амьдарч буй Монгол улсын иргэдтэй хамтран ажиллах Зөвлөлийн дарга Ч.Хүрэлбаатарын чуулганд зориулж ирүүлсэн Мэндчилгээг элчин сайдын яамны 2-р нарийн бичгийн дарга Х.Мандахцэцэг уншиж танилцуулав.

Чуулганы сурвалжлага

Монгол Соёлын Төвийн дэргэдэх ЛондонМН студиогийн хийсэн "Монгол орны хөгжилд" 6-р чуулга уулзалтын талаархи сурвалжлага

Чуулган амжилттай болж өндөрлөлөө

Британи дахь Элчин сайдын яам, Британийн Монголчуудын Холбоо хамтран "Монгол орны хөгжилд" сэдэвт 6 дахь удаагийн чуулга уулзалтыг 2010 оны 5 дугаар сарын 2-ны Ням гарагт Лондон хотын Piccadilly дүүрэгт байрлах Limkokwing Их Сургуулийн байранд амжилттай зохион байгуулав.

Чуулганд нийт 8  орны (Британи, Герман, Ирланд, Монгол, Польш, Финланд, Франц, Швед) 24 илтгэгчид цахим болон биеэр оролцож Анагаах ухаан, Математик - Мэдээллийн Шинжлэх Ухаан -Инженерчлэл, Нийгмийн ухаан гэсэн 3 салбар хуралдаануудад илтгэл тавьж хэлэлцүүллээ.  Чуулганд орлцохоор Британид суралцаж, ажиллаж буй оюутан, судлаач нарын төлөөлөл 150 орчим Монголчууд хуран цугларсан байлаа.

Монгол Улсаас ИБУИНВУ-д суугаа элчин сайд Б.Алтангэрэл чуулга уулзалтыг нээж хэлсэн үгэндээ Британийн Монголчуудын энэхүү чуулга уулзалт нь жилээс жилд өргөжиж Европийн улс орнуудаас олон эрдэмтэн судлаач нар маань ирж  оролцож буйд сэтгэл хангалуун буйгаа илэрхийлээд энэ жилийн чуулга уулзалтад Засгийн Газрын зүгээс ач холбогдол өгөн оролцож буй нь чуулганы нэгэн шинэ үеийн эхлэл юм хэмээн тодорхойлов.

Чуулганы нээлтэнд Монгол улсын Засгийн газрын Хэрэг Эрхлэх Газрын дэргэдэх “Хилийн

чанад дах Монгол улсын иргэд, хуулийн этгээдийн эрх ашгийг хамгаалах, хамтран ажиллах зөвлөл”-ийн ажлын хэсгийн дарга Ч.Энх-Эрдэнэ зөвлөлийн багийн гишүүдийнхээ хамт онлайн оролцов. Тэрээр Монгол орны хөгжлийн өнөөгийн төлөв байдал, эдийн засаг нийгмийн төрөл бүрийн салбарт мэрэгшсэн чадвартай боловсон хүчин шаардагдаж буй тухай, хилийн чанадад суугаа Монголчуудаа энэхүү орон зайд ирж ажиллах боломжоор хангахын тулд тус зөвлөл байгуулагдан ажиллаж буй зэргийн талаар танилцуулж чуулганд өндөр амжилт хүслээ.

Чуулганы зочин илтгэгчээр Шинжлэх Ухааны Академийн Олон Улсын Судлал Хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан Профессор, түүхийн ухааны Др О.Батсайхан уригдан оролцож 2011 онд болох Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100 жилийн ойг тохиолдуулан “ХХ зууны Монголын түүх: 1911 оны Монголын Үндэсний хувьсгалын удирдагч VIII богд Жавзандамба хутагт ба түүний тухай түүх судлалд өгүүлсэн нь” сэдэвт илтгэл тавив.

Чуулга уулзалтыг зохион байгуулагч Элчин сайдын Яам, Британийн  Монголчуудын холбооноос гадна Limkokwing University of Creative Technology, Уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэр, МCS Group, Британид үйл ажиллагаа явуулдаг Монголчуудын эрхэлдэг бизнесийн байгууллагууд болох Cashmere Republic, Semon Cashmere, Sonin.mn, Монголын Соёлын Төвийн дэргэдэх ЛондонМН Студио, Будда Медиа Студио, Mongol Bridge, Mongol Pub, Lingua Global, Британид ажиллаж амьдарч байсан Монголчуудын Улаанбаатар хотод суугаа төлөөлөл, V чуулганыг зохион байгуулах багийн ахлагч Т. Индра, А.Нямдорж нар, иргэн Н.Батхуяг, V, VI чуулганыг зохион байгуулах багийн гишүүн Б.Нямбаяр нар үйл ажиллагааг ивээн тэтгэв.

Чуулганы төгсгөлд уламжлал ёсоор байгууллагууд шилдэг илтгэлүүдэд өөрийн нэрэмжит шагналаа олгов.  Стокгольмын Их Сургуулийн Эдийн засгийн сургуулийн докторант Н.Ууганбаатар “Мэдээллийн онол ба түүний боломжит хэрэглээнүүд” сэдэвт илтгэлээр Цахим Өртөө Холбооны “Эрдэм” өргөмжлөлийг хүртэж тус холбооны гишүүдийн хамтран зохиосон болон орчуулсан номын дээжсээр шагнагдсан бол Нийгмийн Эрүүл Мэндийн Хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, тархвар судлаач, докторант  Б.Сувд  “Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол ба  хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлж буй нөлөө  илтгэлээрээ " Air Pollution Mitigation Process Ulaanbaatar, Mongolia" төслийн шагнал 100 пуандаар урамшуулагдав.

Чуулга уулзалтад оролцсон илтгэгч нар, тавигдсан илгэлүүдийн товч танилцуулгыг ЭНД ДАРЖ үзнэ үү!

Чуулганы үеэр номын худалдаа явагдаж Британид үйл ажиллагаагаа явуулдаг Амьдралын дасгалжуулагч, MGL Charity байгууллагууд үйл ажиллагаагаа сурталчилан таниулав.

Чуулганыг Монгол Соёлын Төвийн дэргэдэх ЛондонМН Студио, NTV телевизийн Лондон дах сэтгүүлч Шинэцэцэг нар сурвалжиллаа. 

Чуулга уулзалттай холбогдох санал бодлоо энэхүү http://chuulgan.blogspot.com хуудсаар дамжуулан мөн chuulga@gmail.com хаягаар ирүүлж болно.
 __________________________________________________________________________

Чуулганаас төрсөн Хачиртай наргианууд

Бид дандаа л ном ярьж серозны царайлсангүй. Олон цугласан газар хойно дурсаж ярьж инээж хөхрөх учир тохиол багагүй гарав аа. 

Монголоороо анх удаа намуухан илтгэсэн нь
Холоос ирсэн нэг эрдэмтэн маань их намуухан ярих. “Та жаахан чанга ярих арга байна уу, энд дуулдахгүй байна” хэмээн танхимын араас нэг нь дуу өндөрсгөн сүрдүүлэхэд  “20 жил ном хөөлөө.  Анх удаа Монгол хэл дээр илтгэж байна. Их сандарч байна шүү” хэмээн үнэн ээ өчиж ичэнгүйрлээ задалснаар илтгэл нь сайхан үргэлжилэв ээ.


Математикчид цугласан газраас магад нэг дэвшил гарах нь
Матетикийн салбар хуралдаан дээр Шведээс ирсэн Ууганбаатар маань галтай цогтой ярьж байна аа. “Ер нь дэлхийн 1, 2–р дайны үед Физикчид, Математикчидын гаргасан онолын хэрэглээ л ялалтад хүргэж байсан. Иймд олон математикчид нэг газар нийлвэл том үйл хэрэг бүтэхийн зондон” хэмээн аксиомдсон нь тус салбар хуралдааны ирээдүйг хэлсэн бошго байгаасай гэж олон хүн дотроо залбирав. 


Нас тогтсон ч намбаа мартсан нь
Бусад улс орнуудаас ирсэн зочидын маань ихэнх нь нэг буудалд бууцгаасан юм. Чуулганы оройн “цүү хаях” арга хэмжээнд авахаар очтол “Манай хөвгүүд сая төөрөөд” хэмээн бүсгүйчүүд нь жиг жиг хөхрөлдөхөд “охидуудаа орхиод сүрхий гарсан зам будилав” хэмээн эрчүүд нь хүр хүр инээлдэх нь  тэд маань хоёрхон хоногт дотносон танилцаж бүр дунд сургуулийн сурагчид мэт нэг нэгнээ “охид” “хөвгүүд” хэмээн дуудах болсон нь энэ удаагийн чуулганаар бүрдсэн эвсэг нэгэн бүл байв.


Монгол гэдгээ мэдэрч, Хийморь сүлд сэргэсэн нь
Түүхийн ухааны Др, профессор О Батсайханы илтгэлийг сонссон Лондон хотноо цөөнгүй жил амьдрагч нэгэн “таны илтгэлийг сонсоод Монгол гэдгээ мэдэрч, үнэхээр нэг хийморь сүлд минь сэргэх шиг боллоо” хэмээн уулга алдав.  Нутаг нэгт маань ажил гэж гүйсээр Монгол гэдгээ мартах шахсанаа ч нуусангүй. 


Элбэгзаяа Докторийг элдсээр байгаад уулзаж эгч дүүс болохыг шахав
Чуулганы дараа Монгол Бриджээс зохион байгуулсан оройн цэнгүүн цомхон сайхан боллоо. Илтгэгч, зохион байгуулагчид голлосон энэ арга хэмжээн дээр чуулганд оролцогч  нэгэн бүсгүй зорин зорин ирснээ хэлэн Элбэгзаяа Докторийн илтгэл тун сайн байсныг дуулган баярлаж талархаснаа баруун зүүн хацрыг нь үнсэн илэрхийлэв. Сүүлдээ тэд маань бараг элэг нэгссэн эгч дүүс мэт болж элдвийг хөөрөн сууцгаах нь сайхан. Төөрсөөр төрөлдөө гэж.


Европийн Монголчуудын хэлхээ бэхжин батжиг
Оройн цэнгүүн дээр оргилуун дарсаар дөрөө чангалсан чуулаачид орон орноороо харилцан туслалцах хамтын ажиллагааны меморандумд гарын үсэг зурах шахцгаалаа. 2012 оны Олимпид Лондончууд бусад орныхоо Монголчуудад үйлчилэх бол 2012 оны Европийн хөл Бөмбөгийн аваргын Польшид болох хэсгийг үзэх арга хэмжээг Польшийн Монголчууд даах гэх зэргээр аман тохироо хийгдэв.  Ер энэ санаа хэрэгжин гүйцэлдэж Европийн Монголчуудын хэлхээ улам бүр бэхжин батжих болтугай.

"Монгол Oрны Хөгжилд" 6-р чуулга уулзалтын онцлогоос

Британийн Монголчуудын жил бүр уламжлал болон зохион байгуулдаг Монгол Орны Хөгжилд сэдэвт чуулга уулзалтын 6-р ирэх Ням гарагт буюу 5 сарын 2-нд Лондон хотноо Limkokwing University of Creative Technology -ийн  хурлын танхимуудад зохион байгуулагдах гэж байна.

• Чуулганаар уламжлалт нийгмийн ухааны салбарын хэлэлцүүлгүүдээс гадна, Анагаах ухаан,  Математик - Мэдээллийн Шинжлэх ухаан - Инженерчлэлийн сэдвээр салбар хуралдаанууд зохион байгуулагдана.  Эдгээр салбарууд нь улс орны хөгжлийн суурь асуудлуудтай холбогдох сэдвүүдийг хөндөн хэлэлцэж, мөн эдгээр чиглэлээр мэрэгшиж ажиллаж буй гадаад улс орнуудад суугаа судлаач залуусаа таниулж байна.

Зудад нэрвэгдсэн малчдад туслах Хандивийн үдэшлэг боллоо

Монгол оронд тохиолдоод буй зудын аюулд нэрвэгдсэн малчин түмэнд туслах хандивийн үдэшлэг Лондон хотын төв Holborn дүүрэгт байрлах Британийн шилдэг 10 буудлын нэг Reniassance London Chancery Court Hotel-ийн хүлээн авалтын танхимд 2010 оны 3 дугаар сарын 5-ны Баасан гарагийн орой боллоо.

Энэхүү арга хэмжээг 86400 хөдөлгөөн санаачилж, Монголын малчдад туслах ажиллагаа явуулдаг Британийн CAMDA(Cambridge Mongolian Development Appeal)  сайн санааны байгууллагатай хамтран Монгол Улсын Элчин сайдын яам,  Британийн Монголчуудын Холбооны дэмжлэгтэйгээр зохион байгуулав.

Зудын байдал - Дундговь Эрдэнэдалай сум

CAMDA(Cambridge Mongolian Development Appeal) -ийн эхний тусламж Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай суманд хүрлээ.

Тусламжийг уг байгууллагыг үүсгэн байгуулагчдын нэг, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Мал аж ахуйн төслийн зохицуулагч бөгөөд Монголын мал эмнэлгийн холбооны Ерөнхийлөгч C.Батсайхан биечилэн хүргэж өгч малчдын байдалтай танилцав.

Уриалга: Зудын гамшигт нэвэгдээд буй зовсон түмэндээ тус хүргэе!

Зундаа ихэнхи нутгаар ган болж өвс тэжээл хангалттай авч чадаагүй, залгуулан цас ихээр унасан, хүйтний эрч урьд урьдынхаас илүү байгаа зэргээс шалтгаалан Монгол оронд маань байгалийн гамшигт үзэгдэл болох зуд дахин нүүрлэлээ.

Улсын Онцгой комиссын 2010 оны 2 дугаар сарын 2-ны мэдээгээр Архангай, Баянхонгор, Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Дундговь, Өвөрхангай, Өмнөговь, Завхан, Төв, Ховд, Хөвсгөл, Увс аймгийн 64 сум гамшгийн байдалд оржээ. Цас, зудын улмаас 2010 оны 2 дугаар сарын 1-ний байдлаар улсын хэмжээнд 1 сая 700 мянга гаруй мал хорогдоод байна.

Цас их хэмжээгээр орж, зам харгуй бөглөрч, малаа тэжээх байтугай эмнэлэгийн тусламж хүрэх боломжгүйгээс болж эх нялхас эндэх, түлш түлээгээ авч чадахгүй өлсөж даарахын зовлонг тэд маань үзэж сууна.

Мал их хэмжээгээр хорогдож буй нь малчдын дунд ядуурлыг  нэмэгдүүлэх, түүнчилэн малын гаралтай мах сүү ноос ноолуур гэх мэт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл багасаж улс орны эдийн засагт ихээхэн хохирол үзүүлэх уршигтай.

Малчдад тохиолдож буй энэхүү гамшгийг даван туулахад зориулан Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага, олон улсын буяны байгууллагууд, гадаадын улс орнууд тусламжийн гараа хэдий нь сунгаж эхэллээ. Гадаадад суугаа Монголчууд маань ч хэсэг бүлгээрээ нэгдэн хөдөлгөөн өрнүүлсээр.

Зуданд нэрвэгдэж буй малчиддаа туслах зорилгоор Британийн Монголчуудын Холбоо,  Монгол Улсаас ИБУИНВУ-д суугаа ЭСЯ, 2001 онд болсон зудны үеэр Монголын Малчдад туслах зорилгоор байгуулагдсан CAMDA (Cambridge Mongolian Development Appeal) буяны байгууллага хамтран хандив цуглуулах, түүнийг малчдад хүргэх ажлыг өрнүүлж байна.

Цугласан хандивыг зудын аюулд өртөөд буй тодорхой аймаг тухайлбал, Дундговь аймагт (зудад хамгийн хүндээр нэрвэгдээд буй 3 аймгийн нэг) хүргүүлэх юм. CAMDA-гаас одоогийн байдлаар Монголд хэрэгжүүлдэг өөрийн төслийн сангаасаа 2000 гаруй фунт стерлингийн тусламж үзүүлэхээр шийдвэрлэлээ.

Дундговь аймагт хэрэгжүүлэх тусламжийн төслийг CAMDA-г үүсгэн байгуулагчдын нэг Reading University-д сурч ахуйдаа 2000 оны зудны үеэр Англи нөхдийнхөө хамтаар төсөл бичин 100000 фунт стерлингийн тусламж малчин түмэндээ хүргэж байсан, өдгөө Монголдоо Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Мал аж ахуйн төслийн зохицуулагч бөгөөд Монголын мал эмнэлгийн холбооны Ерөнхийлөгчаар ажиллаж буй С.Батсайхан гардан хариуцаж үйл ажиллагааны явцыг байнга мэдээлж үр дүнг тайлагнах юм.

Ингээд Британид суугаа Монголчууд та бүхнийг малчин түмэндээ тус хүргэх буянт үйл хэрэгт сэтгэл гарган идэвхийлэн оролцохыг уриалж байна.

Хандивыг дараахь байдлаар өргөх өргөх боломжтой. Үүнд:

1.    Хэрвээ та Британид татвар төлөгч бол   http://www.justgiving.com/camda/donate/  хуудсаар зочилон хандив өгөх. Энэ тохиолдолд таны өргөсөн хандив дээр Британийн засгийн газар 25 хувь нэмэгдэл олгоно. Энэ нь Британид бүртгэлтэй Charity байгууллагын эдэлдэг нэгэн эрх билээ. Тухайлбал Та £10-ийн хандив өргөхөд хандивийн дансанд энэ нь £12.50 болж хүрэх юм.

2.    Хэрвээ та Британийн татвар төлөгч биш бол Британийн Монголчуудын Холбооны доорхи дансанд  “зудад тусламж” гэсэн тодотголтойгоор хандивийн мөнгөө хийж 07790420393 утсаар зурвас илгээн мэдэгдэx.

HSBC bank
Account name: Mongolian Association in the UK
Sort code: 40-07-14
Account No: 01382950         

3.    Элчин сайдын яамнаа биетээр хүргэж өгөх

Хандив өргөсөн байгууллага иргэдийн нэрийг цахим хуудаснаа тухай бүр шинэчилэн оруулж байх болно.

• Британийн Монголчуудын Xолбоо – mongolchuud.co.uk
• Монгол Улсыг Элчин Сайдын Яам – embassyofmongolia.co.uk
• CAMDA (Cambridge Mongolian Development Appeal) – camda.org.uk

Британийн Монголчуудын шинэ жилийн баяруудаас

Британийн Монголчуудын шинэ жилийн арга хэмжээнүүд 12 сарын сүүлийн  өдрүүдэд зохион байгуулагдлаа. Одоогоор мэдээллүүд нь ирсэн шинэ жилийн арга хэмжээнүүдийн талаар та бүхэнд сонирхуулж байна.

Хөх туг мэндэлсэн түүх (Aрдчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойд)

Хорьдугаар зуунд Монголд гарсан гурван хувьсгал өөр өөрийн туг далбаатай байжээ. 1911 оны Үндэсний хувьсгал шаргал дэвсгэртэй улаан хүрээтэй тугтай, 1921 оны Ардын Хувьсгал улаан тугтай, 1990 оны Ардчилсан хувьсгал хөх тугтай.
Монгол оронд  Ардчилсан хувьсгал өрнөсний 20 жилийн ойд зориулж 90 оны Ардчилсан хувьсгалын  бэлэгдэл болсон Хөх тугны загварыг бүтээгч,  өдгөө Их Британи улсад  ажиллаж амьдарч буй, зураач Тодын Отгонбаяр гуайн 1996 онд “Хөх Толбо” сонинд өгсөн сонирхолтой ярилцлага болон тугийг бүтээхэд хандив өгч байсан иргэдийн нэрсийг  толилуулж байна.
(Зураг дээр Т.Отгобаяр МоАХ-ны анхдугаар их хурлын өмнөх орой (1990 оны 2 сарын 17-нд) хурлын төлөөлөгчидөд тугны зохиомж утгыг тайлбарлаж буй нь)

Хамбын айлдвараас

Монголын Бурханы шашны төв Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамба, гавж Дэмбэрэлийн Чойжамц Британийн Монголчуудын Холбоо, ИБУИНВУ дах Монгол Улсын Элчин сайдын яамны урилгаар 2009 оны 4 сарын 26-наас 5 сарын 7-ны хооронд Англи улсад айлчлал хийсэн юм. Тэрээр Гандантэгчинлэн хийдийн Тамгын газрын Б.Эрдэнэхүү лам, гавж Д.Нямсамбуу багш, харилцааны албаны дарга Б.Мөнхбаатар лам нарын бүрэлдэхүүнтэй айлчилсан.

Хамба айлчлалынхаа өмнө “... Монголчууд маань гадаадад олноор гараад цөөнгүй жил болжээ. Оюун санааны хувьд ч их өөрчлөлтөнд орж буй санагддаг. Ийм үед нь нэг очиж уулзаад ярилцаад ирэх нь зөв юм гэж боддог. Ер нь бид чинь энд тэнд очиж өөрсдийн уламжлал ёс заншилаа сайн ярьж, шашин номоо тайлбарлаж байх хэрэгтэй юм байна. Би сүүлийн үед Монголдоо их дээд сургуулиудаар ч нэлээд зочилж, оюутан сурагчидтай уулзаж ярилцаж, санаа бодлыг нь сонсож байгаа, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлүүдээр ч бас нэлээдгүй ярих болоод буй даа...” хэмээн өгүүлж байсан.  Хамбатан бидний урилгыг хүлээн авч ирэхийг зорьсны нэгэн учир хийгээд бидний түүнийг урьсан шалтгаан нь энэ буюу.

Ингээд Хамбын Монгол түмэнтэйгээ уулзан ярилцаж явахдаа айлдсан сургааль айл, олон түмний асуултад өгсөн хариултаас өөрийн тогтоож ойлгосон хэрээр буулгахыг хичээлээ. 

Шашинтай байхын учир

Хамба лам улс орон шашинтай байхын ач холбогдол, Буддын шашны Монгол уламжлал ахуйтай нягт холбоотойн талаар ийнхүү айлдлаа.

“...Өнгөрсөн зууны түүхээс үзвэл огт шашингүй улс орон бий болгох гэсэн оролдлого коммунизмын ид түгэн дэлгэрэлтийн үед гарч байсан. Харин энэ систем задран унах үед хамгийн ихээр шашнаа үгүй хийсэн Югослав, Румын зэрэг орон хамгийн их хүчирхийлэл цус урсгасан нөхцөл байдалд хүрсэн бол шашнаа тодорхой байдлаар хадгалж үлдсэн Чех мэтийн орнууд ардчилсан тогтолцоо руу харьцангуй аядуу тайвуу оржээ.”

Хүчирхэг хөгжилтэй орнууд шашны зан уламжлалыг төрийн ёс жаягтайгаа нягт уялдуулан ард түмнээ оюун санааны хувьд нэгтгэн удирдах нэг арга зам болгож байна. Үүний жишээ нь АНУ-ын шинэ ерөнхийлөгчийн тангараг өргөх ёслолын ажиллагаанд хийсэн шашны холбогдолтой үйл (Библийн судар дээр гараа тавин тангараг өргөдөг), шинэ сонгогдсон ерөнхий сайд нь Английн Сүмийн (шашны гэж болох) тэргүүн Хатан хаандаа бараалхаж зөвшөөрлийг нь авснаар үйл ажиллагаагаа албан ёсоор эхлүүлдэг Британийн уламжлал зэргээс анзаарч болно.

Огт шашингүй байх тухай бус харин ард нийтээр дагадаг шашны зан үйлээ, (Монгол Улсын хувьд гол шашин хэмээн хуулиар заагдсан Буддын шашны ёс, уламжлалыг) төрийнхөө ёс, үйлтэй уялдуулснаар ард түмнийхээ оюун санааны нэгдэл, нягтралыг бий болгож чадах юм.
Буддын шашин маань анагаах ухаан, зурхайн ухаан, гүн ухаан, урлахуйн ухаан, дуун ухаан олон талын ухааныг нэгтгэсэн амьдралын том сургааль юм. Барууныхан энэ religious гэдэг үг Буддын шашныг нэрлэхэд тохирох хэллэг болох эсэх талаар хэлэлцэхээр болоод буй.

Олон зуун жилийн амьдралын ёс уламжлалаасаа үүдэн Буддын ухаан нь монголчуудын амьдрах ухаан, ёс заншилтай нягт уялдан холбогдсон юм.

Төрөхөөс нас барах хүртэлх монгол хүний амьдрал олон зууны туршид Буддын шашны зан үйлтэй нягт холбогдожээ. Нэрнээсээ авахуулаад бид энэ шашинтайгаа холбоотой юм. Нас урт байлгах, эд бараа арвин байлгах, өөрт нь тохирох эрдэнийн нэрээр нэрлэх гэх мэтээр эцэг эх нь хүүхэддээ нэр хайрлаж байж. Даахиа үргээхдээ сан тавьж ном уншуулна. Гэрлэхэд намрын дунд сарын 17 гэж сонгоно. Нас барахаар нь алтан сав нээлгүүлж, 49 хоног хүртэл  буян үйлддэг гээд. Тэгэхээр хувь хүний төрөхөөс нас барахын хоорондох үйл амьдрал бурханы ёс заншилтай барилдаатай байдаг нь Монголын онцлог төрх. Шашин шүтлэггүй гэсэн хэн нэгний хувьд ч амьдрахуйн хэв заншил нь энэ л жимээр оршиж байж Монгол гэдэг бусдаас ялгарах өөрийн гэсэн онцлог тодрон гардаг

“...Буддын шашинд арга билэг гэж байдаг. Энэ хоёр нь хосолж байхгүй бол болдоггүй. Билэг гэдэг нь боловсрол мэдлэгийн талаа хэлж буй. Өндөр боловсрол эзэмшинэ гэдэг хүнлэг хүн болчихож буй хэрэг бас биш юм. Эрдэм боловсрол өндөр ч эхнэр хүүхдээ айлгаж сандраасан хүн байх. Энэ бол боловсрол нь тэр хүнийг сайн хүн болгоогүйн илрэл. Харин арга тал нь хүнийг хайрлах, энэрэх сэтгэлийг хэлж буй. Тэгэхээр энэ хоёр нийлж байж хүн их сайхан төлөвшдөг учиртай.”

“Баруунд хууль ёсоор, хүний амьдрах орчныг нь хатуу чанд зохицуулах байдлаар нийгмийг гаднаас нь удирдан жолоодохыг зорьсон чигтэй. Христосын шашны сургааль нь ч ерөнцийн эзэн хэмээх тэрхүү өөрт биш гадна орших хүчийг шүтэн бишрэх тухай байдаг. Харин Бурханы шашин бол хүний өөрийн дотоод гэгээрлийг бий болгодог. Хүн өөрөө гэгээрч чадвал бурхан болдгийг Буддын ухаан заасан. Барууны орнуудын хууль хэдий чанга ч, тэнд хүний санаанд оромгүй гэмт хэргүүд гарсаар байдаг. Харин Буддын шашинтай орнуудад энэ үзэгдэл бага гарч буй мэт харагддаг. Тэгэхээр хүн өөрөө дотроосоо эхэлж гэгээрвэл нийгэмдээ ч айхтар гай барцад тарих нь бага юм аа.”

Монголын өнөөгийн оюун сэтгэлгээ, ахуйн дадал – Хамбын эмзэглэл

Хамба ламтан Монголын өнөөгийн оюун сэтгэлгээ, ахуйн хэшилтэй холбогдуулж ийнхүү айлдав. 
“ ... Шашингүй үзлээр 70 жил бөмбөгдүүлсэн бид 90 оноос хойш тэр хаагдсан эрх чөлөөгөө эдэлж байгаа. Гэхдээ хүний сэтгэхүйд суусан шашингүй байх ёстой гэсэн олдмол ойлголт, мэдрэмж арилж үгүй болтлоо удах янзтай юм даа. Хүн өөрийнхөө оюун санааг нээж, танин мэдэж, бусдаас эмзэглэж зоволгүй түүнийгээ шүтэж биширч амьдрах эрхтэй, тэгэж сурах хэрэгтэй. Гандангаар орж ирээд мөргөл үйлдэж буй хүмүүсийг харахад хэн нь сэтгэлээсээ хэн нь намайг харчих вий гэсэн эмзэглэлтэй мөргөж сүсэглэж байгаа нь андашгүй харагддаг юм.”

“...Монголчуудын өнөөгийн байдлыг харахад тохитой настайчууд ч ховордоод буй мэт. Цагаан толгойтой эмээ өвөө нар байж хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр  хайр дурлалын тухай залуустай ам уралдаж ярьдаг тохигүй настангууд элбэгшсэн. Энэ нь нөгөө л шашингүйн үзлээр бөмбөгдүүлж хүмүүжсэнийх нь уршиг байх. Бидний хайр бидний л сайхан дурсамж юм аа юуг нь дэлгэх вэ хүүхэд минь гэхэд болохоор юман дээр хамаг амьдралаа дэлгэж ярьж, залуу үеийг уруу татах нь байх юм.”

“... Хүүхдийн хүмүүжилд анхаарахаа байжээ. Өдөрт ядахдаа нэг удаа халуун ам бүлээрээ хоолоо идэж байхыг хичээх хэрэгтэй. Зурагт, интернет компьютер гэж дор дороо нэг нэг юм гөлрөөд гэр бүлийн халуун бүлээн уур амьсгал үгүй болж байна. Тэр зурагт үзэж, интернетээр аялсаар хүүхэд чинь нэг л мэдэхэд үзэж харж буйгаасаа авсан ойлголтыг үнэн мэт бодсон, та нарын бодож байснаас тэс ондоо хүн болоод хүмүүжчихсэн байж байна.

Жаахан хүүхдүүд “өөрийнхөөрөө амьдарна” гэж их ярих болсон. Энэ нь нөгөө  үздэг кино ший, интернетээс авдаг мэдээлэлтэй нь холбоотой. “Өөрийнхөөрөө байна” гэдэг нь эцэг эхийнхээ үгийг сонсохгүй, дураараа баар цэнгээн хэсэж зугаалж байхыг л хэлж буйгаас амьдрах ухаантай холбоотой өөрийнхөөрөө байх нь тун ховор. Америк кино үзээд тэрэндээ хөтлөгдсөн мөрөөдлөөр амьдрагч залуу үе гарч ирж байна. Гэтэл сайн сайхан амьдрахын тулд яаж ажиллаж, бүтээх талаар тун бага төсөөлөлтэй байх юм. Оюутан залуустай уулзахдаа би энэ талаар их хэлж ярьж буй.”

“...Засаг төр ч бодлоготой алхам хийхгүй байна. Ард иргэддээ сонгуулийн дүйвээнээр худлаа амлаж, хүлээлт үүсгэдэг, бас хамаг бүлтэй чадалтай эрүүл саруулыгаа гадагш гарахад чиглэсэн ажил хийгээд  байгаа.
Зурагт телевизийн олон сувгууд Солонгосын киногоор биднийг бөмбөгдөж байна. Хүмүүс ажлаа тарж гэртээ ирээд гэр доторх аж амьдрал, хүүхэд шуухадын хүмүүжил, өдөр тутмын юмаа ярьж хэлэлцэхээ больж зурагтанд толгойгоо мэдүүлэн гадны соёлыг бишрэн шүтэж Монголынхоо соёл урлагийг үгүйсгэн умартаж байна.“

“... Өвгөдийн үлдээсэн тусгаар тогтнолоо уг нь өдий хүртэл аваад л ирсэн юмсан. Одоо л алдчих вий дээ гэж бодохоор үе харагдаад буй шүү” хэмээн олон талын эмзэглэж явдаг бодлоо хэлсэн нь хамба ламтан өнөөгийн Монгол оронд маань бүрдээд бий оюун сэтгэлгээ, ахуй байдлыг ерөнхийлөн тодорхойлсон мэт.

Гадаадад суугаа иргэддээ захиж хэлсэн нь

Хамба ламтан гадаадад суугаа Монголчууддаа ихийг сураад, эх орондоо заавал эргэн очихыг байн байн захиж байв.

Хамбатан:  “...Монголчууд маань гадаадад, энэ их олон хүнтэй газар тэдний л нэг болоод амьдарч байдаг. Харин тэд маань үндэсний дээл хувцсаа өмсөөд үндэсний баяр ёслол, тухайлбал наадам, цагаан сараа ёс уламжлалаар нь хийгээд ирэхээр энэ зүгийнхэнд Монголчууд гэдгээ таниулдаг. Гадны хүн шугуйд төөрөлгүй Монголоороо үлдэж, тэдний соёлыг бас Монголоороо баяжуулж байхын тулд соёлын энэ уламжлалаа ёс журмаар нь хийж хадгалан авч яваарай.

Өсөхөөс сурсан үндэсний хэлээ мартаж болохгүй. Хэдий англи хэл дэлхий нийтийн хэл боловч монгол хэлээ мартахгүй байх нь монгол хүн гэсэн онцлогийг хадгалдаг. Гадаад хэлийг хагас дутуу сурч, монгол хэлтэйгээ холин зээрэмдэглүүлэх нь тун боломжгүй юм. Та бүхэн бага балчир хүүхдүүдэд төрсөн хэлээ зааж өгч байгаарай.

Улс орны хөгжил ямар байгаа нь иргэн нь гадаад оронд очиход ханддаг бусдын хандлагаас мэдэгддэг. Нисэх онгоцны буудал дээр гэхэд хөгжилтэй орны иргэдийн цүнхийг хүртэл зөөлөн өргөж тавьж байхад ядарсан орны иргэдийнхийг аваад чулуудчих нь энүүхэнд. Монголчууд маань гадаадад хир амьдарч байна вэ? гэхээр барууны хөгжилтэй орнуудаас бараа сураггүй, Япон Сололгосын хөгжилтэй орнуудаас бас доогуур латин Aмерикийн Мексик гэх мэт орны иргэдийн хавьцаа очиж буугаад байна уу гэж Америкт явах үед ажиглагдсан. Тэгэхээр бид эхлээд эх орноо сайн хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулах хэрэгтэй байна. Тэгэж байж дэлхийн хаана ч хараа дээгүүр алхах сэтгэл, боломж бүрдэнэ. Та бүхэн энд алив ажлыг хийх арга ухааныг сурч ойлгож, сэтгэлээсээ хийж сураад эргэж очоод тэр бүгдээ эх орондоо хэвшүүлэх хэрэгтэй.

Нутаг орондоо суугаа ах дүүстээ эндэх байгаа байдлыг үнэн бодитоор хэлж, бичиж байгаарай. Тэд чинь барууны айхавтар үхдэггүй баатар баахан хүн нухаж нухаж,  сүүлд нь биеийн зугаа цэнгэл эдлээд дуусдаг киногоор энэ орныг чинь төсөөлөөд, мөрөөдөөд тэгэж нэг цэнгэх юмсан гэж бодоод буй. Иймд та нар бодит байдлыг нуулгүй сайн хэлж өгч байгаарай” хэмээн захисан. 

Талархал
Хамба ламтаны айлчиллыг зохион байгуулахад хамтран ажилласан, ивээн тэтгэсэн байгууллага хувь хүмүүст Британийн Монголчуудын Холбооноос гүн талархал илэрхийлж байна.

• Монгол улсын элчин сайдын яамны хамт олон
• Б.Даваажаргал захиралтай MNGBRIDGE LTD компани
• TV9 -ийн Будда Медиа студийн хамт олон
  
• Ж.Өнөрмаа захиралтай LinguaGlobal Ltd компани
• Т.Түвшинбат захиралтай LondonMN Studio
• Оксфордын их сургуулийн Буддын судлалын төв
• Британид ажиллаж, амьдарч байсан Монгол улсад суугаа иргэдийн төлөөлөгчид
• Лондон, Оксфорд, Манчестер хотноо ажиллаж амьдарч буй Монголчуудын төлөөлөгчид

Монгол судлалаа дэмжих нь: Кембрижийн Их Сургуульд ном бэлэглэв

Монгол судлалыг олон улсад хөгжүүлж бэхжүүлэхэд Монголчууд бидний өөрсдийн санаачилга, оролцоо чухал билээ. Монгол судлалыг цаг үеэсээ хоцрохгүй судалгаа шинжилгээний өндөр түвшинд авч явахад холбогдох ном зохиол, судалгааны бүтээл материалуудын хүртээмжтэй байдал үлэмж нөлөөтэй. Британи дах Кембридж, Лийдсийн их сургуулиуд Монгол судлалын олон жилийн уламжлалтай юм. Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд номын сан нь Монголын холбогдолтой шинэ бүтээл номоор сэлбэгдэлгүй хуучирч тэр хэмжээгээр мэргэжлийн судлаачид, монголыг сонирхон уншигчдын  гар мухардах хандлагатай байлаа. Монголчууд бид ч тусалж дэмжих талаар дорвитой ажил санаачилж хийлгүй өдийг хүрсэн буруутай.
Харин Монгол улсаас тус улсад суугаа Элчин сайдын яамнаас санаачилан Британид бизнесийн үйл ажиллагаа явуулдаг хувийн хэвшлийн байгууллагуудын дэмжлэг туслалцаатайгаар Монгол судлалын чиглэлээр ажилладаг сургууль, эрдэм шинжилгээний нэгж хэсгүүдэд сүүлийн үед хэвлэгдэн гарсан Монголын түүх, соёл, зан заншил, хууль, уран зохиолын  номнуудаас хандивлах төслийг хэрэгжүүлж буй нь чухам цагаа олсон сайхан үйл хэрэг болж байна.

Лондон наадам 2009

Британийн Монголчуудын Үндэсний баяр наадам - 2009



ЛондонМН студио

Монгол Улсын гавъяат тамирчин Ч.Цэвээнпүрэв тоглоно

presented by LondonMN Studio

Британийн Монголчуудын Монгол Орны Хөгжилд 5-р чуулганы тойм мэдээ

Сайн сайхан амьдрахын нэг гол үндэс нь боловсрол...

Саяхaн нэгэн зар ирсэн нь Лондонд KIWI гэдэг хамтлаг ирж тоглоно гэсэн мэдээ байв. MNGBridge-ийн Даваажаргалтай 7 сард уулзахад “...хичээл номондоо сайн ч төлбөрийн чадвар муутайгаас хүссэн сургуульдаа орж сурах боломж нь бүрдэхгүй байгаа өнчин ядуу хоёр хүүхдийн байр сургалтын төлбөрийг нь даан ивээн тэтгэх зорилготой Далайд Дусал Нэмэр төсөл боловсруулсан юм. Төслийн хүрээнд Монголоос нэг хамтлаг урьж авчирч тоглуулан сан бүрдүүлэх санаатай” хэмээн ярьж байсан нь санаанд орж түүнрүү залгатал энэ тоглолт түүний төслийнхөө хүрээнд зохиож буй нэг ажил нь байж. Ингээд бодож санаснаа ажил хэрэг болгож яваа түүнтэй хэдэн хором хөөрснөө сонирхуулая