Хилийн чанад дахь Монголчуудын ирэх 4 жилийн төлөв ба санал хүсэлт, уриалга

2016 онд МАН олонхи болон засгийн эрхийг барьж эхлэх үед өмнөх 20 орчим жилүүдийн үйл явдлыг өөрийн мэдэх хэмжээнд хураангуйлан санал хүсэлтээ хүргүүлж байлаа. Холбоосоос үзнэ үү https://tserenbat.blogspot.com/2016/07/blog-post.html   “Хилийн чанад дахь Монголчууд ба тэдэнд чиглэсэн төр засгийн бодлого, үйл ажиллагааны хураангуй ба санал хүсэлт”

Энэ удаа сонгуулийн дүн гарахаас өмнө намуудын мөрийн хөтөлбөрт бидний талаар (би өөрөө гадаадад суугаа монголчуудын нэгэн төлөөлөл) тусгагдсан зүйлсэд тулгуурлан саналаа хүргэхийг хичээв.

Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр УИХ нь тойргоор (78 гишүүн) болон хувь тэнцүүлэн төлөөлөх байдлаар (48 гишүүн) сонгогдсон гишүүдээс  бүрдэх болсон нь Гадаадад суугаа Монголчууд УИХ-н сонгуульд оролцох эрх нь нээгдэв. Үндсэн хуулийг дахин өөрчлөхгүй бол энэ эрх байнга оршино.  Гэхдээ бид оршин суугаа газрын байрлал нөхцлөөс хамааран сонгуульд бүрэн дүүрэн оролцох боломж хязгаарлагдмал хийгээд өөрсдийн тойроггүй тул УИХ-д төлөөлөх суудалгүй хэвээр буй. Ямартай ч бид сонгох эрхээ хэр боломжоороо эдлэх эрх нээгдсэн нь боломж. Тиймээс ч сонгуульд өрсөлдөж буй намууд өмнөх сонгуулиудтай харьцуулахад гадаадад суугаа Монголчуудын талаар мөрийн хөтөлбөртөө тунхаглалын шинжтэй ч их багаар тусгахыг хичээжээ.

Хөтөлбөрүүдэд тусгагдсан нийтлэг асуудлуудыг жагсааж тухайн асуудлаар аль нам юу гэснийг нь харьцуулав. Хүснэгтийг харна уу

Эрх барьж буй Монгол Ардын Намын хувьд Элчин сайдын яамд, ДТГ-уудаар дамжуулан гадаадад суугаа иргэдийн асуудлыг шийдвэрлэж буй ба Хилийн чанад дахь Монголчуудын Зөвлөлтэй хамтран Дэлхийн Монголчууд–2 хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд Мөрийн Хөтөлбөртөө заагдсан зүйлүүдээ тодорхой хэмжээнд хийж буй. Эх орондоо эргэн сууршихтай холбоотой Зөгийн Үүр-2 хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэхээр яригдаж буй ч Мөрийн хөтөлбөртөө тухайлан заагаагүй аж. Товчхондоо Мөрийн хөтөлбөр нь одоо хийгдэж буй хөтөлбөр ажлуудаас хальж шинэлэг санаагаар баяжигдсангүй. Сонгуульд олонхийн санал авч ялах тохиолдолд ГХЯамны зүгээс Засгийн газрын нэрийн өмнөөс Хилийн чанад дахь Монголчуудын Зөвлөлтэй хамтран хэрэгжүүлж буй Дэлхийн Монголчууд 2 хөтөлбөрийг улам бүр өргөжүүлэн хөгжүүлж үр дүнтэй хэрэгжүүлэхийг хүсье.

Ардчилсан Намын хувьд 2012-16 онд засаг барих үедээ өмнөх засгийн үед батлагдан хэрэгжиж байсан Зөгийн Үүр хөтөлбөрийг зогсоон, ЗГХЭГ-н дэргэдэх Хилийн чанадад суугаа Монгол улсын Иргэдтэй Хамтран Ажиллах Зөвлөл болоод Ажлын Албыг татан буулгаж оронд нь “Дэлхийн Монголчууд-1” хөтөлбөрийг эхлүүлсэн. Энэ нь тухайн үед гадаадад дахь Монголчуудын холбоод нийгэмлэгүүд төр засагтай харилцан ойлголцож хамтран ажиллах үйл явц хэлбэршиж эхэлж байсан тогтолцоог унагасан нь цаг хугацаа алдах төрд, итгэх итгэлийг бууруулсан сөрөг үр нөлөөтэй байлаа.

АН-н энэ удаагийн Мөрийн хөтөлбөрөөс харвал 1.16 бүлэгт Гадаадад сурч, ажиллаж, амьдарч байгаа иргэд" гэсэн хэсэгт 9 заалт бүхий тусгай бүлэг оруулж ирсэн нь гадаадад суугаа Монголчуудад чиглэсэн тодорхой үйл ажиллагаа хийхээр төлөвлөсний гэрч бизээ. Энэ бүлэгт ипотекийн зээлд хамруулах, нийгмийн даатгалын тасалдлыг нөхөн төлүүлэх эрх зүйн орчнуудыг бүрдүүлэх саналууд оруулсан нь урт настай тогтолцоо бий болох үүд хаалга нээгдэнэ гэж ойлгож болохоор. Сонгуульд олонхийн санал авч Засгийн эрх авсан тохиолдолд 12 онд гаргасан алдаагаа давталгүй хөтөлбөрт тусгагдсан зүйлсийг хэрэгжүүлэхээс гадна одоогоор хэлбэршиж тогтож хэрэгжиж буй хөтөлбөрүүдийг баяжуулан бэхжүүлж хамтран ажиллаасай хэмээн хүсье.

ХҮН намын хөтөлбөрт Гадаадад суугаа Монголчуудад чиглэсэн бодлого нэртэй 10 заалт бүхий бүлэг багтжээ. Олон зүйл нь нэр томъёоллын хувьд өөр ч өмнөх намуудын хөтөлбөрт тусгагдсан зүйлс аж. Харин 2 заалт нь онцгой анхааал татав. Энэ нь гадаадад суугаа иргэдийг УИХ-д төлөөлөлтэй болгох, ингэхдээ хүн ам газар зүйн онцлогт нь нийцсэн бүсчилсэн сонгуулийн тойргийг байгуулан эндээс төлөөллийг нь сонгох тухай. Мөн гадаадад суугаа иргэдийн сонгуульд санал өгөх тогтолцоог хялбаршуулах (шуудангаар урьдчилж болон цахимаар). Гадаадад суугаа сонгуулийн насны иргэдийн төлөөллийг УИХ-д бий болгосноор тэдэнд чиглэсэн бодлогын бичиг баримтууд эрх зүйн тогтолцоо бодитойгоор бүрдэж эхлэх бөгөөд гадаад дахь Монголчуудын улс төрийн идэвхи илүүтэй сэргэж ирэх нөхцөл бүрдэнэ. Өмнөх Ерөнхийлөгчийн сонгуулиудын дүнгээс харахад сонгуульд бүртгүүлэх тогтолцоо, санал өгөх хэлбэр нь гадаадад суугаа иргэдийн сонгуулийн оролцоонд таагүй  нөлөө үзүүлж буй. Энэ байдал сонгууль болох бүрт яригддаг ч энэ талаар тууштай ажиллах төлөөлөл УИХ-д байхгүйгээс орхигдож ажил хэрэг болохгүй байсаар өдийг хүрч буй. ХҮН нам мөрийн хөтөлбөртөө тусгагдсан энэ чухал санаануудаа ажил хэрэг болгохын төлөө ажиллахыг хүсье.

Үндэсний Эвсэл мөрийн хөтөлбөртөө “Гадаад дахь Монголчууд” нэртэй бүлгийг оруулж тэдэнд чиглэсэн үйл ажиллагаануудаа томъёолсон байна. Гадаадад дахь Монголчуудын өмнө тулгарч буй нийтлэг асуудлуудыг шийдэхэд өөрийн хөтөлбөрүүдийг боловсруулан ажиллах тухай агаад үүндээ төр хувийн хэвшлийн түншлэлд тулгуурлахыг дурдсан нь уг намын үзэл санааг шингээсэн хэрэг буй заа.

Бүгд Найрамдах нам (Иргэншлийн статусыг тодорхой болгоно), Үнэн ба Зөв нам (гадаад харилцааг иргэншүүлнэ) зэрэг намуудын хувьд мөн цөөн заалтуудыг хөтөлбөртөө тусгасан байгаа нь тэдгээр намууд УИХ-д төлөөлөлтэй болбол гадаадад суугаа Монголчуудын төлөөлөл хамтран ажиллах үндэслэл болох юм.

Гадаадад суугаа Монголчууддаа сонгуульд оролцохоор бүртгүүлэх сүүлийн өдөр бүртгэлдээ идэвхтэй хамрагдаж Улмаар сонгуульдаа идэвхтэй оролцож улс төрийн нөлөөлөгч байх орон зайгаа бий болгохыг уриалж байна!

Хүснэгт

Хөтөлбөрүүдэд томъёологдсон Гадаад дахь иргэдийн асуудлууд	МАН-н хөтөлбөрт 1.15 бүлэг "Хилийн чанадад сурч, хөдөлмөрлөж, амьдарч буй иргэд, гэр бүл"	АН хөтөлбөр 1.16 бүлэг Гадаадад сурч ажиллаж амьдарч байгаа иргэд	ХҮН хөтөлбөр 5-р бүлэг “Гадаадад суугаа Монголчуудад чиглэсэн бодлого”	Үндэсний Эвсэл хөтөлбөр “Гадаад дахь Монголчууд”	Бүгд Найрамдах Нам	Үнэн ба Зөв Нам
Нийгмийн асуудал	Эрх ашгийг хамгаалж, эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх үйлчилгээг өргөжүүлнэ	Нийгмийн хамгааллыг баталгааажуулсан олон улсын гэрээ хэлэлцээр байгуулна. Ипотекийн зээлд хамруулах болон нийгмийн даатгалын тасалдлыг нөхөн төлөх эрх зүйн орчныг бүрдүүлнэ.	Гадаадад суугаа монгол иргэдийг эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах тогтолцоог бий болгоно Монгол хүүхүүдийг сургалтын зээл болон сургалтын төрийн сангийн тэтгэлэгт тэгш, шударгаар хамрагдах боломжийг бүрдүүлнэ.	Тусламж дэмжлэг үзүүлэх төвүүдийг төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд өргөжүүлнэ	Иргэдийн эрх ашгийг хамгаана_ Иргэншил стаусыг тодорхой болгох	Иргэдийнхээ хууль ёсны эрх ашгийг тууштай хамгаалж, гадаад харилцааг улам бүр иргэншүүлнэ
Бизнес эрхлэлт	Эрх ашгийг хамгаалж, эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх үйлчилгээг өрөгжүүлнэ		хөрөнгө оруулалт, аялал жуулчлалын арга хэмжээг бодлогоор дэмжинэ.	Гадаадад дотоодод бизгес эрхлэхэд нь туслах “Булаг” цахим тогтолцоог бий болгоно
Үндэсний өв соёлоо хадгалах, сурталчлах	Хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ	Цахим платформ хөгжүүлнэ	Монгол үндэстэнд чиглэсэн “Диаспора боловсрол” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.   Монголчуудын зохион байгуулдаг монгол туургатны наадам, цагаан сар зэрэг уламжлалт баяр болон соёлын арга хэмжээг бодлогоор дэмжинэ.	Монгол бахархалын өдрийг “Өндөр дээдсийн хишиг өдөр” болгон тэмдэглэнэ
Хоёр, гурав дахь үеийнхэн	Хэл соёлд суралцах хөтөлбөр хэрэгжүүлж, Цахим сургалтын агуулгыг нэмэгдүүлнэ	Монгол хэл, боловсролыг дэмжих хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ. Цахим орчинд хэл соёлоо суралцах эрх зүйг орчныг давхар бий болгоно	Монгол хэл, соёлын сургуулиудад дэмжлэг үзүүлнэ. “Би монгол хүн” хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ.	Монгол сургууль, Боловсролын болон Монгол судлалын төвүүдийг төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд дэмжинэ.
Эх орондоо эргэн суурших	Цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлж, зөвлөлгөө өгөх нэг цэгийн үйлчилгээ үзүүлнэ	Цахим сан бий болгож хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ. Ноу хауг Монголдоо нэтрүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлнэ.	дэмжлэг үзүүлэх төрийн цогц бодлогыг боловсруулж хэрэгжүүлнэ.
Сонгох эрхийг эдлүүлэх			Сонгуульд баталгаат шуудангаар урьдчилж болон цахимаар санал өгөх боломжийг бүрдүүлэн, оршин суугаа байршлаас үл хамааран Үндсэн хуулийн тэгш сонгох эрхээ эдлэх боломжийг нь нээнэ.		Сонгуульд оролцох эрхийг нь сэргээнэ
Сонгогдох эрхийг дэлүүлэх			Хүн ам, газар зүйн онцлогт нь нийцсэн бүсчилсэн сонгуулийн тойргийг байгуулах замаар хилийн чанадад суугаа Монгол Улсын иргэдийг УИХ-д шууд төлөөлөлтэй болгоно
Бусад		Гададаад буй монгол гэр бүл, имонгол хүүхдүүд, оюутан залуусын хамтын ажиллагаа, нөхөрлөлийн платформыг хөгжүүлэх санаачилгыг дэмжинэ.	Тэдний идэвх санаачилгыг дэмжиж, монголчуудын холбоо, байгууллагуудтай хамтран ажиллах, тэдгээрт төрийн үйлчилгээний зарим чиг үүргийг шилжүүлэх,   Монгол Улсад нэвтрэх, амьдрах эрх бүхий “Хөх Гэрэгэ” картыг гадаадын харьяат монголчуудад олгох хууль эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгоно.	ГХ, худалдааны хүний нөөц бүрдүүлэхэд онцгой анхаарна	Гадаад харилцаан дахь иргэдийн оролцоог системтэй болгоно